CHƯA ĐỖ ÔNG NGHÈ ĐÃ ĐE HÀNG TỔNG (Dân Tộc Kinh) Ngày xưa, có một người học trò nghèo, nhưng học giỏi, được Thiên đình rất chú ý. Trong sổ thiên tào hồi đó đã ghi cho anh chàng đậu tiếng sĩ làm quan đến Thượng thư. Mỗi lần anh ta đi học thường qua một ngôi đền thờ thần ờ làng bên cạnh. Vị Thần làng đó vốn đã có đọc ở sổ thiên tào, nên tỏ vẻ cung kính đối với người học trò ấy. Những khi anh ta đi qua đền thì tượng thần đang ngồi trên bệ lật đật đứng dậy rất lễ phép. Một hôm người từ giữ đền nằm mơ thấy thần bảo: – « Ngày mai ngươi phải quét dọn đền cho sạch sẽ tử tế, vì có quan lớn đến chơi nhà ta ». Người từ làm y như lời và suốt ngày hôm ấy hắn đứng chực ở cổng đền chờ đón vị khách quý của ông thần. Nhưng đợi mãi, hắn ta chả thấy một ai cả, chỉ có anh học trò nói trên, ngày hôm đó vô tình có ghé vào đền nghỉ chân một lúc. Người từ coi thường, không để ý gì đến anh ta. Ít lâu sau, người từ cũng lại chiêm bao thấy ông thần dặn dò như trước. Lần này, hắn cũng chả thấy ai lạ hơn là anh học trò hôm nọ đến đây ngâm một bài phú rồi lại đi. Nhưng hắn vẫn không tin. Đến lượt thứ ba cũng thế. Bấy giờ người từ mới cho là quả phù hợp với lời thần dặn, bèn kể chuyên cho người học trò nọ nghe và bảo: – « Đã ba lần như thế, nên tôi chắc rằng nhà thầy sau này sẽ đỗ đạt làm quan to chứ chẳng chơi ». Nghe nói, người học trò như mở cờ trong bụng. Anh ta quyết chắc cầm sự vinh hoa phú quý trong tay. Hắn nghĩ ngợi rất nhiều về tương lai của mình. Một hôm khi ngắm lại nhan sắc vợ mình, hắn thấy không được đẹp tí nào cả. Thế rồi đêm hôm ấy, nằm dưới bóng trăng hắn mơ tưởng một người đẹp như chị Hằng. Hắn bụng bảo dạ: « Rồi ta sẽ cho vợ ta về đi thôi. Một khi đỗ đạt thì thiếu gì nơi ngấp nghé muốn làm bà. Lúc đó ta sẽ tìm những đám con vua cháu chúa: đã da trắng, môi son, lại vừa lắm của ». Nghĩ thế, qua ngày hôm sau hắn kiếm cớ gây sự với vợ và đòi bỏ cho kỳ được. Moi người đều lấy làm lạ và tỏ vẻ khinh bỉ một người có học như hắn mà lại có thể nhẫn tâm đến thế được. Nhưng hắn chỉ cười khảy mà không kể gì dư luận. Một hôm khác, có một người đến đòi nợ hắn. Vừa mới bước vào sân, người ta đã bị hắn chỉ tay vào mặt mắng cho một trận: « Ta chưa có trả. Không khéo này mai ta sẽ cắm đất vào vườn ở của mày biết mặt » (1). Hắn còn đe dọa nhiều người nữa. Gặp ai không vừa ý, hắn nói: – « Rồi chúng mày sẽ biết tay ông ». Tất cả những hành động của người học trò đều được tâu báo về Thiên đình. Ngọc Hoàng nghe nói rất phật ý. Cho nên ít lúc sau đó, người từ giữ đền lại nằm mơ thấy ông thần tin cho biết là không phải kính sợ đối với người học trò nọ nữa, vì trên Thiên đình đã tước sổ mất rồi, không cho đỗ đạt nữa. Ông Từ hỏi: – « Tội của nó như thế nào? » – « Nó bị kết án là « dưới trăng bỏ vợ, trước sân đòi nhà, chưa làm nên đã thất đức » (2). Bây giờ nó không được hưởng phúc nữa ». Quả nhiên người học trò ấy từ đó thi mãi không đỗ, muốn nối duyên lại với vợ cũng cũng không được. Cửa nhà hắn ngày một sa sút dần. Do đó mà có câu tục ngữ: Chưa đỗ ông nghè đã đe hàng tổng. Nguyễn Đổng Chi (Kho tàng Truyện cổ tích Việt Nam –Tập III Nhà xuất bản Khoa học xã hội, 1976) (1) Ngày xưa ai đỗ tiến sĩ được phép lấy ba mẫu đất làm nhà ở, muốn cắm vào đâu cũng được. (2) Nguyên văn « Nguyệt hạ phóng thê, đình tiền tì trạch, vị đắc ý cố thất đức » (3) Theo Nguyễn Văn Ngọc